Wielki Czwartek || Wielki Piątek || Wielka Sobota || Wigilia Paschalna
Podczas Triduum Paschalnego będziemy przychodzić do kościoła w kolejne dni, by towarzyszyć Chrystusowi w ostatnich chwilach życia i świętować zmartwychwstanie. Każdy z tych dni ma swoją liturgię, ale dopiero Wigilia Paschalna kończy się błogosławieństwem, dlatego też mówi się, że od czwartkowego wieczoru cały czas będzie trwała jedna i ta sama liturgia. Liturgiści zwracają też uwagę na to, że te trzy dni należy liczyć w trochę inny sposób niż jesteśmy przyzwyczajeni. Święty Augustyn pisał, że celebrujemy Święte Triduum Chrystusa Ukrzyżowanego, Pogrzebanego i Zmartwychwstałego, wskazując tym samym, że na Triduum składają się Wielki Piątek, Sobota i Niedziela Zmartwychwstania. Wielki Czwartek – w tym rozumieniu – nie jest (jeszcze) dniem Triduum, choć celebracje rozpoczynamy właśnie w czwartek wieczorem. Gdy Triduum rozpoczniemy zachodem słońca w czwartek to trzy dni upłyną w niedzielę wieczór, dlatego liturgicznie Triduum zamykają II Nieszpory Niedzieli Zmartwychwstania, zwane nieszporami chrzcielnymi. Zgodnie z tym tłumaczeniem Triduum trzeba liczyć od Mszy Wieczerzy Pańskiej do nieszporów chrzcielnych – w ten sposób wychodzą pełne trzy dni. Równocześnie trzeba pamiętać o tym, że liturgia bardzo mocno podkreśla prawdę, iż celebrujemy jedną tajemnicę Chrystusa Ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego, mimo, że rozkłada się ona na trzy dni. Niezależnie która z tłumaczeń jest nam bliższe, jedno pozostaje niezmienne – już niebawem wydarzą się najważniejsze dla nas dni, i dzięki mocy Ducha Świętego, będziemy mogli nie tylko je wspominać, ale też w nich uczestniczyć “tu i teraz”.
Anamneza – wspomnienie uobecniające, czyniące realnie obecnym tu i teraz wspominane wydarzenie. Kościół bardzo szybko zrozumiał, że uczniowie Chrystusa mają się wspólnie gromadzić, brać chleb i wino, odmawiać te same słowa, które wypowiedział nad nimi Jezus, wspomnieć i opowiedzieć o Jego śmierci i zmartwychwstaniu po to, aby w tych wydarzeniach uczestniczyć. Celebracja sakramentów to taki rodzaj pamięci, który nie jest czysto ludzkim wspominaniem. To takie wspominanie, które łączy się z mocą Boga, bo tylko On może uczynić obecną wspominaną rzecz z przeszłości. Wzbudzamy pamięć o Męce, śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa, Bóg zaś swoją mocą sprawia Jego realną obecność przez sakramentalne znaki. Nie tylko wspominamy, nie przenosimy się w czasie, ale dzięki Bożej mocy, wszystkie wydarzenia Triduum stają się dla nas obecne tu i teraz, są źródłem łaski i zbawienia.
Msza krzyżma – jest odprawiana przed południem, we wszystkich kościołach katedralnych, przez biskupa diecezjalnego i kapłanów. Wtedy biskup święci oleje (chorych i krzyżmo), które przez cały rok wykorzystuje się przy udzielaniu sakramentów chrztu, bierzmowania święceń kapłańskich czy namaszczenia chorych. Podczas Mszy księża odnawiają też przyrzeczenia kapłańskie.
(za:kai)
Msza Wieczerzy Pańskiej – odprawiana jest wieczorem, rozpoczyna Triduum Paschalne. W Wielki Czwartek, tuż przed przeistoczeniem usłyszymy takie, bądź podobne słowa:
Zjednoczeni z całym Kościołem, uroczyście obchodzimy święty dzień, w którym nasz Pan Jezus Chrystus został za nas wydany, a potem: On to w dzień przed męką, za zbawienie nasze i całego świata, to jest dzisiaj, wziął chleb w swoje święte i czcigodne ręce….
Każda Msza św. uobecnia śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa, a liturgia wielkoczwartkowa w sposób szczególny pozwala przeżywać ten konkretny dzień, kiedy Jezus zapragnął spożywać Paschę ze swoimi uczniami (por. Łk 22,15).
Eucharystia i kapłaństwo – Wielki Czwartek to też pamiątka ustanowienia sakramentu Eucharystii i kapłaństwa (tzw. służebnego), za nie również dziękujemy Bogu podczas wieczornej Mszy św. W wielu miejscach ten dzień jest również okazją do podziękowania księżom za ich obecność i posługiwanie. Warto też pamiętać, że w czasie tej Mszy nie tylko wspominamy moment ustanowienia Eucharystii, ale w Eucharystii uczestniczymy – a więc w uobecnieniu ofiary Pana Jezusa i Jego zmartwychwstania. W każdej konkretnej celebracji Triduum, ale też podczas każdej Mszy św. w ciągu roku, uobecniają się wszystkie wydarzenia Triduum – męka, śmierć i zmartwychwstanie.
A zdrajca dał im taki znak: «Ten, którego pocałuję, to On; chwyćcie Go i prowadźcie ostrożnie!». Skoro tylko przyszedł, przystąpił do Jezusa i rzekł: «Rabbi!», i pocałował Go. Tamci zaś rzucili się na Niego, i pochwycili Go (Mt 14,44-46)
Wyciszenie dzwonów i dzwonków – podczas pieśni „Chwała na wysokości Bogu” (której nie śpiewaliśmy w czasie Wielkiego Postu) zabrzmią wszystkie dzwony w Kościele, potem zostaną wyciszone aż do Wigilii Paschalnej. Dzwonki używane w czasie przeistoczenia zostają zamienione na kołatki. Kościół wycisza się i poważnieje – dzisiaj Chrystus zostaje zdradzony i uwięziony.
A wziąwszy prześcieradło nim się przepasał. Potem nalał wody do miednicy. I zaczął umywać uczniom nogi i ocierać prześcieradłem, którym był przepasany (J 13, 5)
Obmycie nóg – gest zwany także mandatum, przypomina o geście Jezusa wobec Apostołów. Opis obmycia nóg znajduje się w Ewangelii św. Jana – mimo iż Ewangelista prawie czwartą część Ewangelii poświęca opisowi Ostatniej Wieczerzy, to nie zamiesza ustanowienia Eucharystii. Mówi o za to o geście, który dla obecnych w Wieczerniku i słuchaczy był nie do przyjęcia – Chrystus wstał od stołu, przepasał się i zachował jak sługa, ostatni niewolnik – zaczął umywać nogi swoim uczniom. Ten obrzęd obmycia nóg mówi o całkowitym wydaniu się, ofiarowaniu Jezusa dla naszego zbawienia. Zwykle obmywa się nogi dwunastu mężczyznom, ale Kongregacja Kultu Bożego orzekła, że lokalny biskup miejsca ma prawo regulować przepisy w tej kwestii. Symbol jest bardzo czytelny i wskazuje na uniżenie Jezusa wobec człowieka i uświadamia jaka powinna być nasza postawa wobec innych. Warto zauważyć, że słowa „to czyńcie na moją pamiątkę” odnoszą się również do tego gestu.
(źródło: wikipedia)
Tymczasem ludzie, którzy pilnowali Jezusa, naigrawali się z Niego i bili Go. Zasłaniali Mu oczy i pytali: „Prorokuj, kto Cię uderzył”. Wiele też innych obelg miotali przeciw Niemu (Łk 22, 63-65).
Ciemnica – po Komunii świętej następuje przeniesienie Pana Jezusa do przygotowanego przedtem tabernakulum znajdującego się w miejscu zwanym Ciemnicą. To symbol uwięzienia Jezusa w nocy przed męką. Tam, do późnych godzin wieczornych, trwa adoracja Najświętszego Sakramentu.
Wtedy począł się zaklinać i przysięgać: „Nie znam tego Człowieka”. I w tej chwili kogut zapiał. Wspomniał Piotr na słowo Jezusa, który mu powiedział: „Zanim kogut zapieje, trzy razy się Mnie wyprzesz”. Wyszedł na zewnątrz i gorzko zapłakał (Mt 26, 74n).
Ołtarz bez świec, obrusu, mszału i krzyża – po zakończeniu wielkoczwartkowej liturgii ołtarz zostaje całkiem pusty (do Wigilii Paschalnej) – gest ten symbolizuje zakończenie wieczerzy, ale także odarcie Jezusa z szat i pozostawienie Go w samotności.
Oni zaś wszyscy wydali wyrok, że winien jest śmierci. I niektórzy zaczęli pluć na Niego; zakrywali Mu twarz, policzkowali Go i mówili: «Prorokuj!» Także słudzy bili Go pięściami po twarzy (Mk 14, 64).
Otwarte, puste tabernakulum – Jezus Chrystus cierpi w Ciemnicy i oczekuje na wyrok, do Nocy Zmartwychwstania tabernakulum w ołtarzu głównym pozostaje puste (nie ma powodu, żeby przed nim klękać), a wieczna lampka jest zgaszona.
Dzień śmierci Chrystusa, Kościół nie sprawuje Eucharystii, wiernych obowiązuje post ścisły. Tabernakulum jest puste i otwarte, ołtarz bez obrusu i krzyża, w znajdującej się w kościele Ciemnicy wierni adorują Najświętszy Sakrament. To dziś Jezus usłyszy „Ukrzyżuj, Go!”, dziś upadnie trzy razy podczas Drogi Krzyżowej, dziś odda swojego Ducha Ojcu.
Ciemna jutrznia – odprawiana rano w Wielki Piątek, jest wyrazem czuwania na modlitwie razem z Chrystusem. Teksty ciemnych jutrzni wzbogacone są o tzw. Lamentacje Jeremiasza, zwane od średniowiecza „ciemnymi czytaniami”. Prorok płacze nad niewiernością Jeruzalem wobec Boga. Końcowe zawołanie Jerusalem, Jerusalem convertere ad Dominum Deum tuum („Jeruzalem, Jeruzalem nawróć się do Pana Boga twego!”), uświadamia, że ustami proroka opowiedziana jest również historia życia każdego z nas.
Droga Krzyżowa – odprawiana jest w wielu miejscach o godz. 15.00. Według obliczeń, które bibliści opierają na ewangelicznych opisach i wiedzy historycznej, mówi się, ze prawdopodobnie (mimo iż jest wiele teorii) Chrystus umarł właśnie około godziny piętnastej w piątek, 3 kwietnia, w roku 33 naszej ery.
Liturgia Męki Pańskiej – sprawowana w piątek wieczorem uobecnia wydarzenia Wielkiego Piątku. Można zauważyć, że liturgii tej mieszają się dwie tradycje i dwie – można powiedzieć – duchowości. Jedna znacznie bardziej pasyjna, skupiona na słowie, ciszy i medytacji męki Chrystusa i druga pełna ekspresji, nawet radości – bo krzyż jest dla nas znakiem odkupienia – procesji i adoracji krzyża. Historycznie taki sposób sprawowania wielkopiątkowej liturgii związany jest z połączeniem dwóch tradycji: rzymskiej (procesja w ciszy, prostracja, słuchanie Słowa) i wschodniej (adoracja krzyża, śpiew).
Lecz on był przebity za nasze grzechy, zdruzgotany za nasze winy. Spadła nań chłosta zbawienna dla nas, a w jego ranach jest nasze zdrowie (Iz 53,5)
Prostracja – celebrans (w czerwonym ornacie) i asysta wchodzą do kościoła w ciszy, po czym pada na twarz przed ołtarzem i przez chwilę leży krzyżem (tzw. prostracja). Gest ten jest wyrazem uniżenia, pokłonu wobec Boga i głębokiej modlitwy (w liturgii leżenie krzyżem możemy też obserwować podczas święceń kapłańskich, również wielu świętych modliło się w ten sposób). W liturgii słowa wysłuchamy proroctwa o Cierpiącym Słudze Jahwe (Księga Izajasza) i fragmentu Listu do Hebrajczyków. Następnie czyta się lub śpiewa, zwykle z podziałem na role, opis Męki Pańskiej według św. Jana.
Modlitwa wstawiennicza – czyli specjalna w tym dniu modlitwa powszechna, jest bardzo uroczysta. W kolejnych wezwaniach Kościół poleca Bogu: siebie, Papieża, wszystkie stany Kościoła, katechumenów, prosi o jedność chrześcijan, modli się za Żydów, prosi za niewierzących w Chrystusa, i za ateistów, za rządzących państwami oraz wszystkich nieszczęśliwych i strapionych. Kilka lat temu Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, zatwierdziła nowy tekst wezwania modlitwy za Żydów. Modlitwa powinna teraz brzmieć następująco: “Módlmy się za Żydów, do których najpierw Pan Bóg nasz przemówił, aby pomógł im wzrastać w miłości Jego Imienia i w wierności Jego przymierzu. Wszechmogący, wieczny Boże, Ty dałeś swoje obietnice Abrahamowi i jego potomstwu; wysłuchaj łaskawie próśb Twego Kościoła, aby lud, który jako pierwszy nabyłeś na własność, mógł osiągnąć pełnię odkupienia. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen. Poprzednie tłumaczenie z łaciny brzmiało „… aby lud który niegdyś był narodem wybranym”. Ponadto Kongregacja ponownie zwraca uwagę na zapis, że „w poważnej i publicznej potrzebie ordynariusz miejsca może pozwolić na dodanie specjalnej intencji lub ją nakazać”.
A On sam dźwigając krzyż wyszedł na miejsce zwane Miejscem Czaszki, które po hebrajsku nazywa się Golgota. Tam Go ukrzyżowano, a z Nim dwóch innych, z jednej i drugiej strony, pośrodku zaś Jezusa ( J 19,17n).
Adoracja krzyża – celebrans stopniowo odsłania ramiona Krzyża i trzykrotnie ogłasza: „Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”, na co wierni odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”. Kiedy Krzyż już jest odsłonięty, po kolei adorują go uczestniczący w liturgii kapłani, siostry zakonne, służba liturgiczna i wszyscy wierni (z tą praktyką związana jest możliwość uzyskania odpustu zupełnego). W tym czasie śpiewa się pieśni pasyjne oraz tzw. Trisagion (gr. „po trzykroć święty”), czasem – jak to było w tradycji – w języku greckim: Agios o Theos, agios ischyros, agios athanatos, eleison imas, łacińskim: Sanctus Deus, Sanctus fortis, Sanctus immortalis, miserere nobis i po polsku: Święty Boże, Święty mocny, Święty nieśmiertelny, zmiłuj się nad nami! Po liturgii Krzyż zostaje w widocznym i dostępnym miejscu, tak by każdy mógł go adorować – do Wigilii Paschalnej przyklęka się przed nim, tak przyklęka się przed Najświętszym Sakramentem. Po adoracji Krzyża przynosi się z Ciemnicy Najświętszy Sakrament i udziela się Komunii
A w miejscu, gdzie Go ukrzyżowano, był ogród, w ogrodzie zaś nowy grób, w którym jeszcze nie złożono nikogo. Tam to więc, ze względu na żydowski dzień Przygotowania, złożono Jezusa, bo grób znajdował się w pobliżu (J 19,41).
Grób Pański – to symboliczne miejsce, w którym złożono ciało Zbawiciela. Na specjalnym miejscu ustawia się Najświętszy Sakrament w monstrancji okrytej białym przejrzystym welonem – symbolem całunu, w który owinięto ciało zmarłego Chrystusa. W wielu kościołach przez całą noc trwa adoracja.
Co się stało? Wielka cisza spowiła ziemię; wielka na niej cisza i pustka. Cisza wielka, bo Król zasnął. Ziemia się przelękła i zamilkła, bo Bóg zasnął w ludzkim ciele, a wzbudził tych, którzy spali od wieków. Bóg umarł w ciele, a poruszył Otchłań – ten fragment starożytnej homilii na Wielką Sobotę doskonale oddaje charakter tego dnia. Panuje cisza. Tabernakulum ciągle jest puste, w kościołach wystawione są krzyże do adoracji, przy symbolicznym grobie można adorować Najświętszy Sakrament… Smutek przeplata się z radością – my już wiemy, że Chrystus zmartwychwstał. Rano śpiewa się Ciemną Jutrznię, odprawiana wieczorem uroczysta Wigilia Paschalna, jest już Mszą św. zmartwychwstania.
Liturgia światła – przed kościołem zapala się ognisko, kapłan święci ogień prosząc m.in. o „rozpalenie w wiernych pragnienia nieba”. Od ogniska celebrans odpala nowy paschał (dużą świecę „owoc pracy pszczelego roju”, symbolizującą zmartwychwstałego Chrystusa). Na niej wycina znak krzyża, greckie litery A i Ώ (Jam alfa i omega – por Ap 22,13), oraz bieżący rok. Od paschału zapala się małe świece, od których wierni kolejno odpalają swoje. W ciemnym z założenia kościele – dobrze jest, by liturgię rozpoczynać późnym wieczorem – pojawia się światło. Chrystus zmartwychwstaje i rozprasza wszelkie ciemności! Tę radosną nowiną ogłasza kapłan lub diakon uroczyście śpiewając Exsultet.
Exsultet (łac. niech się weseli) – dziś zwany też Orędziem Wielkanocnym – pieśń przypisywaną św. Ambrożemu (IV w). Do liturgii rzymskiej ten hymn błogosławienia świecy paschalnej, który jest doskonałą syntezą wszystkich tematów i treści uroczystości Paschy – został włączony na początku IX w.„Niech zabrzmią dzwony głoszące zbawienie! (…) Tej właśnie nocy Chrystus skruszywszy więzy śmierci, jako zwycięzca wyszedł z otchłani!”. Exsultet wyśpiewuje wspaniałość Bożego dzieła odkupienia świata – od grzechu Adama aż do zbawienia, które dokonało się w Chrystusie.
Liturgia słowa to dziewięć czytań (7 ze Starego Testamentu, 2 z Nowego ), przeplatanych psalmami, które opowiadają o tym, jak Pan Bóg prowadził do siebie swój lud. Od stworzenia świata, przez historię Abrahama, Mojżesza… aż po Zmartwychwstanie Chrystusa. W trakcie liturgii Wigilii Paschalnej śpiewa się też uroczyste, potrójne „Alleluja”.
Liturgia chrzcielna – do V w. integralną częścią liturgii Wigilii Paschalnej było udzielnie chrztu dorosłym (katechumenom), w niektórych miejscach pozostaje to tradycją do dziś. Od samego początku Kościół rozumiał, że nie ma lepszego momentu na celebrowanie sakrament chrztu. Święty Paweł tłumaczył, że chrzest jest zanurzeniem w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa, jest obumarciem dla starego grzesznego życia i narodzinami dla życia nowego, w łasce. Podczas Nocy Paschalnej nie tylko wspominamy symbolicznie zwycięstwo Chrystusa nad śmiercią i grzechem, ale uczestniczymy w tej rzeczywistości, która dokonuje się w nowoochrzczonych. Elementem liturgii jest też w poświeceniu wody chrzcielnej, przez zanurzenie w niej paschału oraz odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych (z tą praktyką związana jest możliwość uzyskania odpustu zupełnego).
(fot za opiekun.kalisz.pl)
Liturgia eucharystyczna – często czytany jest Kanon Rzymski (I Modlitwa eucharystyczna), usłyszymy, że uroczyście obchodzimy świętą noc Zmartwychwstania naszego Pana Jezusa Chrystusa. Do XIII w. powszechne było udzielanie komunii pod dwiema postaciami, dozwolone jest to również dzisiaj.
Procesja rezurekcyjna – Chrystus zmartwychwstał, wychodzimy z kościoła, ogłosić to światu. Biją wszystkie dzwony, kapłan z niesie Pana Jezusa w monstrancji, na koniec odśpiewamy uroczyste Te Deum. Hymn towarzyszy największym uroczystościom, za odśpiewanie go w ostatnim dni roku można uzyskać odpust zupełny, w inne dni – odpust cząstkowy.
(fot.Danny Co/Cathopic)